گردو، گونه اي از ميوه هاي آجيلي (مغز دار) و از جنس ژوگلانس است كه انواع وحشي يا بومي آن در چين ، ژاپن ، هند ، ايران ، امريكاي شمالي ، مركزي و جنوبي ، در امتداد كوههاي آند تا آرژانتين يافت مي شود.
۶گونه از اين جنس در امريكا، فرانسه و اغلب مناطق گردو خيز جهان وجود دارند كه از لحاظ پايه و ميوه مهم و مورد توجه اند و تحت آزمايش قرار گرفته اند كه در بين آنها J.regia گونه اي است ايراني معروف به پرژن والنات (Persian walnat)(گردوي ايراني)

گردو در گذشته هاي بسيار دور از فلات ايران به يونان و روم، ازآنجا به ساير نقاط اروپا برده شده است. پيش از سال ۱۵۶۲ ميلادي، از اين گونه ايراني چند درخت در انگلستان كشت شده بود و بعدها مهاجران اين گونه را از انگلستان به آمريكا بردند به همين دليل گردوي ايراني در آمريكا به انگليش والنات مشهور شده است.روميها اين گروه را ميوه خدايان، بلوط ژوپيتر يا ژويس گلانس مي ناميدند كه همين ژوگلانس(juglans) امروزي است. بيشتر باغبانهاي قديمي امريكايي گردو را به همان نام ايراني يعني گردوي پارسي مي شناسند. انواع اين جنس از راه ايران از قفقاز به تركستان نيز برده شده است.در حال حاضر غير از درختان كهنسالي از اين گونه كه در سواحل اقيانوس اطلس يا آرام ديده مي شوند، نمونه هاي كهن ديگري از گردو در نقاط مختلف گردو خيز جهان از جمله ايران نيز وجود دارند كه قدمت پيش رويش آنها از سنين عمر گردوهاي موجود در آمريكا يا ساير مناطق فراتر مي روند. چنانكه غير از تويسركان، تفرش و خوانسار مركز جوزستانهاي ايران اند، تك درختاني از گردو در گوشه و كنار دره هاي مرتفع ايران، در ۳ رشته جبال هزار مسجد، البرز و زاگرس وجود دارند.

انتخاب پايه گردو

۱٫۱ خط سياه و اثرهاي آن بر انتخاب پايه
اكنون اين موضوع ثابت شده است كه ويروس پيچيدگي برگ گيلاس (CLRV) در گردو به طور غير مستقيم باعث ناسازگاري يا عدم تطابق پايه و پيوند مي شود، بخصوص اگر گردو روي پايه هايي به غير از J.regia L مانند J.Sieboldiana maxim , J.cinerea , J.hindsii Jeps , J.major Heller ,J.nigra  پيوند شده باشد.
اين پايه ها هم نسبت به اين ويروس حساس اند و بلافاصله پس از آلودگي آنها به ويروس ، نكروز به سرعت در محل پيوند ظاهر مي شود و «خط سياه» ناشي از بيماري در زير پوست درخت و مماس با چوب به طور افقي دور محور پيوندي مي چرخد و به محض اتصال پايه و پيوندك درخت را در هر سني كه باشد خشك مي كند.
خوشبختانه اين ويروس بر پايه regia كه تنها پايه مقاوم به اين ويروس است اثر چنداني ندارد و آلودگي اين پايه باعث تلف شدن درخت نمي شود.

با اين حال به نظر مي رسد كهCLRV بر قدرت رشد و نمو درخت و ميزان باردهي آن اثر منفي خواهد گذاشت. چون اين ويروس بيشتر از راه گرده گل منتقل مي شود، طبيعي است كه انتشار آن به ساير درختان گردو نيز سريع انجام مي گيرد، حتي اگر تعداد درختان ناقل آلوده محدود باشد.
در واريته هايي مانند فرانكت كه ميوه ها انتهايي هستند و در نوك شاخه ها مي رويند، چون باردهي طبعاً به تاخير مي افتد (پس از ۷ يا ۸ سال) آلوذگي به اين ويروس نيز آهسته تر انجام خواهد گرفت، زيرا به دليل رشد و قدرت درخت، حركت ويروس از نقطه مبدا حداكثر ۴۰ سانتيمتر در سال بيشتر نيست و تا چرخش حلقوي آن در امتداد خط سياه به پايان برسد چندين سال طول مي كشد.البته، فاصله زماني آلودگي ارقامي كه دير به بار مي نشينند تا زمان مرگ درخت كمتر از ۱۷ تا ۱۸ سال نخواهد بود.
برعكس ، اگر از ارقامي استفاده شود كه ميوه آنها روي شاخه هاي جانبي، و نه روي شاخه هاي انتهايي ظاهر مي شود، چون درخت زودتر به بار مي نشيند آلودگي به ويروس و سرعت پيشرفت ويروس سريعتر مي شود و درخت آلوده در ۴ تا ۵ سالگي از بين مي رود.
در چنين ارقامي به علت حجم و قدرت كمتر درخت، سرعت حركت و پيشرفت ويروس در امتداد خط سياه بيشتر مي شود و درخت زودتر (كمتر از ده سال) تلف مي شود.
بنابراين، به منظور جلوگيري از آلودگي به اين ويروس و تلفات ناشي از آن بايد در  انتخاب واريته گردو و پايه آن دقت لازم رعايت شود.

۲٫۱ پايه هاي موجود
از تمام آزمايشهايي كه روي پايه هايcinerea  Sieboldiana maxim , انجام شده است، به علت حساسيت زياد به كلروز و خفگي ريشه، بخصوص به سبب ناسازگاري پايه و پيوندك، تا كنون نتيجه مطلوبي گرفته نشده است.
پايه hindsii Jeps نيز به غير از كاليفرنيا، در شرايط ساير مناطق اقليمي (تابستانهاي خنك و نسبتاً مرطوب) پايه اي ضعيف و حساس به كلروز شناخته شده است.به علاوه، اين پايه نسبت به بيماري آنتراكنوز نيز حساس است و چون برگهاي آن از اول تابستان روي تاج درخت شروع به ريزش مي كند پايه اي مطلوب براي پيوند نيست بنابراين پس از regia  بهترين پايه براي پيوند گردو nigra  شناخته شده است.

Juglans nigra L.
بيست سال است كه از اين گونه به عنوان پايه براي پيوند گردو و احداث جوزستانهاي بزرگ در سطح وسيع استفاده مي شود. هم اكنون تعداد اين گونه در فرانسه به ۲۰۰۰۰۰ اصله رسيده است كه ۱۵% از كل مساحت زير كشت گردو را در اين كشور در بر مي گيرد.
از پايه nigra  بيشتر براي پيوند واريته هايي كه در انتهاي شاخه بار مي دهند (مثل فرانكت واغلب تيپ هاي گردوي ايراني) استفاده مي شود.
باردهي گردو روي اين پايه به علت قدرت متوسط درخت تا حدودي زودتر از باردهي روي پايه regia انجام مي گيرد. (۵ تا ۲۰%)

پايه regia  نسبت به دو بيماري ريشه يعني شيره سياه ناشي از Phytophtora cinnamomi  و پوسيدگي ريشه ناشي از Armillaria mellea حساسيت كمتري نشان داده است.
اماحساسيت بسيا زياد اين پايه نسبت به CRLV استفاده از آن را محدود به مناطقي كرده است كه احتمال خطر سرايت و آلودگي تقريبا صفر باشد، يعني مناطقي كه در آن از جوزستانهاي كهنسال و سنتي كه احتمال آلودگي در آنها بيشتر است اثري نباشد. در هر حال ، در هنگام احداث جوزستانهاي تازه بر روي اين پايه، شرايط خاك محل بايد سالم مساعد تشخيص داده شود.
چون nigra در واقع پايه اي است كه نسبت به كلروز(كمبود آهن) نيز حساسيت دارد، نتيجه مطلوب از آن هنگامي به دست مي آيد كه در خاكهاي غني و عميق (زمينهاي سبك و رسوبي وسيلابي دره ها) كاشته شود و آب كافي نيز به آن رسد. با اين حال ، قدرت سازش اين پايه در پيوند با ارقامي كه روي شاخه هاي بار دهنده جانبي ميوه مي دهند (مانند لارا و پدرو) به اندازه كافي رضايتبخش نخواهد بود زيرا درخت بلافاصله پس از باردهي دچار عدم تعادل بين رشد گياهي و نيروي باردهي مي شود. به اين معني كه رشد درخت متوقف، اندازه ميوه كوچك، پوست گردو خشبي،‌ و اتصال لپه هاي ميوه به يكديگر مختل مي شود. در اين شرايط استفاده از اين پايه مطلقاً تجويز نمي شود.

Juglans regia L.

Regia  كه همان گردوي بومي ايران است ، به سبب مقاومت و تحمل نسبت CLRV و به سبب وحشي بودن نسبي و ويژيگيهاي طبيعي كه دارد به رغم حساسيت نسبي نسبت به بيماريهاي ريشه، بهترين پايه انتخابي براي پيوند و كاشت در اغلب مناطق مساعد گردو خيزمان شناخته شده است.
پايه regia به سبب نيرو و قدرت رشد زيادي كه به درخت گردو منتقل مي شود، بخصوص براي ارقامي كه ميوه هاي جانبي مي دهند مناسبتر است.regia بين رشد گياهي و جنسي درخت تعادل برقرار مي كند و محصول فراوان با كيفيت مطلوب و مرغوب به بار مي آورد. در ضمن چون CLRV از طريق ميوه و مغز regia نيز انتقال مي يابد، هشداري است براي خزانه كاران تا هسته هاي گردوي بذري را از درختان سالم و از مناطق عاري از ويروس انتخاب كنند.

۱٫۲٫۱ دوررگ گيري بين گونه اي در پايه
هدف كلي، ايجاد تعادل بين رشد گياهي و جنسي در گردو است، بنابراين موسسه هاي پژوهشهاي علمي از جنس Juglans دورگ گيري بين گونه اي انجام مي دهند.اين دو رگ گيري با تلاقي بين گونه هاي زير انجام مي شود.
J. nigra L × J. regia L.
J. hindsii Jeps. × J. regia L.
J. major Torr. × J. regia L.
J.sieboldiana maxim × J. regia L.
به اين ترتيب دورگها (هيبريد) ي جديدتر با خواص بهتر به دست مي آيد.
توليد اين نوع دورگها با استفاده از پديده هتروزيس است يعني انتقال قدرتي قويتر از قدرت خويشاوند و القاي آن به دورگهاي حاصل از نسل اول (F1) كه نيروي بيشتري به درختان پيوندي مي دهد.
از پايه هايي كه از اين دورگها به دست مي آيد مخصوصاً براي پيوند با ارقام بارآوري مانند لارا استفاده مي شود كه پس از گذراندن نخستين سالهاي رشد گياهي، رشد باردهي آنها معمولاً متوقف مي شود.
متاسفانه عيب بزرگي كه اين دورگها در آزمايشهاي مقدماتي نشان داده اند حساسيت فوق العاده شديد آنها به CLRV است كه در نتيجه آن با ظهور خط سياه و برهم خوردن تعادل پايه و پيوندك باعث مرگ درخت مي شود، به ويژه اگر با واريته اي پيوند شده باشند كه زودتر به بار مي نشيند.
البته اين حساسيت ارثي و در گونه هاي sieboldiana,hindsii,nigra معمولا تك ژني و غالب است.
به اين سبب موسسه تحقيقات كشاورزي اينرا درفرانسه به تازگي بر اساس تلاقي بين دو رگهاي نسل اول  (F1) با regia يك رشته عمليات آزمايشگاهي جديدتر انجام داده است.

منظور از انجام اين آزمايشها، يافتن و گزينش نتاجي از نسل دوم (F2) است كه ضمن تحمل و مقاومت نسبت به CLRV قدرت بيشتري هم داشته باشند.
گزينش اين پايه هاي كلونال و ازدياد آنها در سطح وسيع با استفاده از تاسيسات مدرن در آزمايشگاه مستلزم صرف وقت بيشتر است ، و به رغم پيشرفت اين تكنيك هنوز سالها كار مداوم در اين زمينه مورد نياز است.

نوع نيرومند regia
علاوه بر اينرا موسسات هميار و همكار ديگري مانند ستيفل نيز در فرانسه سرگرم پژوهش براي يافتن هسته هاي انتخابي گردوي بذري regia از مناطق مختلف گردو خيز هستند كه علاوه بر مقاومت به  CLRV، قدرت بيشتري نيز داشته باشند.
تهيه اين قبيل كلون ها كه از راه غير جنسي به دست مي آيند نيز مانند تهيه دورگها مشكلي است كه حل آن به زمان و تكميل تاسيسات آزمايشگاهي نياز دارد.

۳٫۱ ارقام قابل توصيه گردو
ارقام قابل توصيه گردو به دو گروه تقسيم مي شوند: ارقام منطقه اي و ارقام بومي

۱٫۳٫۱ ارقام منطقه اي

۱٫۱٫۳٫۱ فرانكت 
فرانكت يكي از بهترين ارقام اين گروه است كه هم اكنون با ۷۸۰۰۰۰ اصله درخت جوزستانهاي گسترده اي را در ۶۵% از كل مساحت زير كشت فرانسه به خود اختصاص داده است.
فرانكت واريته اي است قديمي و بومي فرانسه با تنه نيمه بلند و نسبتاً قوي. اين واريته با توجه به عوامل محدود كننده خاك و اقليم براي اغلب مناطق گردو خيز بخصوص براي احداث جوزستانهاي نيمه گسترده تا گسترده در سطح وسيع و تجارتي، به منظور تهيه گردوي خشك و تازه و مغز گردوي مرغوب، بسيار مناسب و قابل توصيه است. فرانكت زود به بار مي نشيند، محصول فراوان مي دهد (حدود ۳ تا ۴ تن در هكتار هر سال) و مغز گردوي آن مرغوب و بازار پسند است. با آنكه اندازه ميوه اين واريته زياد درشت نيست، به سبب ساير خواص مطلوبي كه دارد از ارقام شناخته شده و معتبر است.
فرانكت نسبت به باكتريوز حساسيت چنداني ندارد و به سبب خاصيت دير گلي گل نر و ماده اغلب از خطر يخبندانهاي بهاره در امان مي مانند.گل نر آن زودتر از گل ماده باز مي شود، بنابراين بايد با ارقام تلقيح كننده ديگر مانند ميلانز يا روند دومونتيناك مخلوط در باغ كاشته شود.

۲٫۱٫۳٫۱  لارا
لارا واريته اي جديد است كه از كاشت هسته بذري (با تلقيح آزاد) از يك رقم گردوي كاليفرنيايي در امريكا به دست آمده است. ظرفيت باردهي لارا بسيار بالا و حداقل تا ۵۰% بيش از فرانكت است. ميوه هاي آن جانبي و بسيار زودرس است و با تنه نيمه بلند و نيمه گسترده اي كه دارد حتي به شكل پرچين نيز مي توان آن را در باغ كاشت. باز شدن جوانه ها در اين واريته بعد از پدرو و هارتلي و ۸ روز قبل از فرانكت آغاز مي شود، پس بهتر است براي احتياط اين واريته كه گل نر آن نيز زودتراز گل ماده باز مي شود نه فقط با فرانكت بلكه با روند دومونتيناك توام و همراه كاشته شود.
لارا نيمه قوي است و به پايه هاي قوي نياز دارد. ميوه آن گرد، به اندازه حدود ۳۲ ميلي متر و داراي پوستي كاملاً متصل و خشبي است.
ميوه لارا به دليل زود رسي، بيشتر تازه مصرف مي شود. طعم مغز گردوي آن معمولاً بسيار مطبوع و رنگ آن روشن است كه در جعبه هاي بسته بندي به تدريج كمي تيره مي شود. مغز آن به راحتي از پوست جدا مي شود و نسبت مغز گردو به كل ميوه ۵۲ تا ۵۵% است.كيفيت مغز گردوي لارا بيشتر به كميت و چگونگي نگهداري آن بستگي دارد ،زيرا شرايط زراعي و اقليمي بر حفظ تعادل و باردهي و قدرت درخت و در نتيجه در كيفيت گردو يا اندازه يا مغز آن اثر مستقيم دارد.
لارا بايد در مناطق سالم، عاري از يخبندان بهاره، در خاك بسيار مرغوب و داراي آبي فراوان كاشته شود.
ميوه لارا قبل از فرانكت مي رسد، بنابراين مي توان به شكل نوبرانه آن را در بازار عرضه كرد.
لازم به يادآوري است كه لارا ، بخصوص روي شاخه ها، به باكتريوز حساس است و اين موضوع نبايد ناديده گرفته شود.
گرچه لارا واريته اي جديد و قضاوت درباره سابقه و دوام عمر اقتصادي آن دشوار است، قاعدتاً عمر آن به دليل قدرت كمتر و باردهي بيشتر بايد كوتاهتر از عمر فرانكت باشد.
واريته لارا را مي توان بهترين جانشين فرانكت دانست. به بيان ديگر، لارا به سبب خواص مطلوبي كه دارد حد واسط ارقام بومي گردو مثل فرانكت و هيبريدهايي است كه تا چند دهه ديگر عرضه خواهند شد.

۲٫۳٫۱ ارقام محلي

۱٫۲٫۳٫۱ ماربو
برجسته ترين ويژگي اين واريته زودرسي آن است و به اين دليل براي تازه خوري نوبرانه به بازار عرضه مي شود. ماربو مانند فرانكت زود به بار مي نشيند و محصول فراوان مي دهد. اما چون گلهاي نر و ماده آن يك هفته قبل از فرانكت باز مي شوند، بيشتر در معرض خطر سرماي بهاره قرار دارد. اين حساسيت به سرما از نقاط ضعف آن محسوب مي شود.
ماربو نسبت به باكتريوز و آنتراكنوز تحمل كمتري دارد، با اين حال از فرانكت نسبت به اين دو بيماري مقاومتر است.
ميوه ماربو گردتر و اندازه آن بزرگتر از فرانكت، اتصال پوست  آن كمتر و نسبت مغز آن به وزن ميوه ۴۱ تا ۴۷% است ولي طعم مغز آن بهتر از فرانكت نيست.

۲٫۲٫۳٫۱ پاريزين
اين واريته به كندي و تاخير در باردهي اهميت چنداني نيافته است.ميوه آن مستطيل و با اندازه مطلوب است، اما اتصال لپه ها ضعيف و در نتيجه خشك كردن آن دشوار است. نسبت مغز به وزن ۴۳ تا ۴۹% و مغز آن اغلب رگه دار است.
پاريزين واريته اي دير گل، قوي و مقاوم به باكتريوز است كه براي كشت نيمه گسترده مناسب تر از ساير ارقام شناخته شده است.

۳٫۲٫۳٫۱ پدرو
اين واريته مانند لارا از لحاظ تكنيك هاي جديد زراعي به مراقبت بيشتري نياز دارد. پدرو يك رقم زراعي پر محصول است اما زودگلي آن نقطه ضعفي است كه براي كشت در مناطق سرماخيز ايجاد محدوديت مي كند.
پدرو دورگي است كه در سال ۱۹۵۲ در ديويس در كاليفرنيا از تلاقي ماييت و پاي ين به دست آمده است و در حال حاضر جز به عنوان تلقيح كننده ارقام زودگل مصرف چنداني ندارد.
درخت آن نيمه قوي تا ضعيف ،تنه آن نيمه گسترده، باز شدن جوانه ها دو هفته زودتر از فرانكت و شكفتن گلهاي نر و ماده آن زودرس است كه همزمان با فرانكت به خوبي تلقيح مي شود.
ميوه پدرو جانبي و كيفيت آن متوسط است. شكل ميوه گرد كشيده تا بيضي،‌ با نوك برجسته ، اتصال پوست و لپه ضعيف، پوست آن نازك تا بسيار نازك (كاغذي مانند) است كه در مناطق خنك با تابستانهاي نيم گرم خوب خشبي نمي شود. مغز ان به آساني از پوست جدا مي شود. نسبت مغز به وزن ميوه ۴۶ تا ۵۳% است. رنگ مغز گردو كمي تيره، طعم و كيفيت آن از متوسط پايينتر و به باكتريوز حساس است.

۴٫۲٫۳٫۱ هارتلي
واريته اي است كه زود به بار مي نشيند و مانند واريته پدرو فقط در مناطقي كه سرماي بهاره رخ نمي دهد كاشته مي شود. مقدار محصول آن بين فرانكت و پدرو است.
ميوه آن نيم زودرس و داراي كيفيت مطلوب است و بيشتر به مصرف تازه خوري مي رسد، با اين حال مغز خشك آن نيز بازار خوبي دارد.
اقوام هارتلي ناشناخته اند. گزينش واريته هارتلي در سال ۱۹۰۹ به وسيله د.هارتلي انجام و تكثير آن از سال ۱۹۴۵ به بعد در كاليفرنيا آغاز شد. اكنون ۱/۳  جوزستانهاي اين ايالت از اين واريته است.
درخت اين واريته نيمه قوي تا قوي، تنه آن گسترده تا نيمه گسترده، باز شدن جوانه ها دو هفته قبل از فرانكت و شكفتن گلهاي نر و ماده آن زود هنگام و مقارن با فرانكت است كه به خوبي آن را تلقيح مي كند. ميوه هارتلي پيش رس است و محصولي منظم و مطلوب دارد.
اندازه ميوه متناسب ، شكل آن مخروطي با قاعده پهن، اتصال لپه ها محكم است و پوست ميوه كاملا خشبي مي شود. مغز آن روشن است و كيفيتي مطلوب دارد كه به آساني از پوست جدا مي شود. نسبت مغز به وزن ميوه ۴۵ تا ۵۰% است.
هارتلي نسبت به باكتريوز حساسيت نسبي دارد و نسبت به شانكر عميق پوست كه عامل آن باكتري Erwinia  rubifaciens  است حساسيت بيشتري نشان داده است.
پيشرفت اين بيماري در هارتلي به حدي است كه متاسفانه استفاده ازاين واريته مطلوب را در احداث جوزستانهاي گسترده در مناطق آلوده محدود مي كند.

۴٫۱ پايه هاي قابل توصيه
با توجه به معايب  و محاسن گونه هاي مختلف پايه، Juglans regia تنها گونه اي است كه مخصوصاًٍ  به دليل تحمل و مقاومت آن در مقابل ويروس پيچيدگي برگ گيلاس (CLRV) كه عامل غير مستقيم ناسازگاري پايه و پيوندك روي خط سياه است، و با توجه به انتشار و انتقال سريع اين ويروس به وسيله گرده هاي گل، براي سالهاي آينده بهترين پايه انتخابي براي اغلب مناطق گردو خيز محسوب مي شود.
Regia  پايه اي است كه با القاء قدرت مطلوب به ارقامي كه روي شاخه هاي ميوه دهنده جانبي بار مي دهند (مخصوصاً به واريته لارا كه قدرت طبيعي آن ضعيف است) سبب تحريك و رشد و نمو درخت پس از باردهيهاي اوليه، و در نتيجه سبب تقويت درخت و حفظ تعادل بين رشد گياهي و رشد جنسي آن مي شود.
گزينش دورگهاي بين گونه اي حاصل از نسل دوم، يا از regia ،به منظور حفظ تعادل و قدرت و مقاومت در مقابل CLRV اقدامي است كه به شرط تكميل تكنيك ريز ازديادي يا ازدياد كلوني در آزمايشگاه، آينده جوزكاري را نويد بخش خواهد كرد.